Mózg dorosłego człowieka, który pod wpływem nowych doświadczeń i rozwijania procesów uczenia się i pamięci, się ciągle się zmienia. Stale przyswaja on ogromne ilości informacji, nową wiedzę i umiejętności oraz jest eksponowany na przeróżne bodźce, do czego musi się dostosowywać. Mechanizm, który mu to umożliwia to właśnie neuroplastyczność.

Budowa mózgu

Mózg człowieka zbudowany jest z komórek nerwowych – neuronów, których liczba może dochodzić nawet do 200 miliardów. Składają się one z ciała komórkowego i wypustek nerwowych – aksonu i dendrytów. Wspólnie z połączeniami pomiędzy neuronami tworzą sieć neuronalną. Stała stymulacja mózgu, nauka oraz systematyczny wysiłek fizyczny sprzyja lepszemu i szybszemu tworzeniu się nowych połączeń synaptycznych. Dzięki temu mózg może się rozwijać i „przeobrażać”. Adaptacja mózgu do codziennych doświadczeń, tworzenie nowych połączeń nerwowych i zanikanie ich to plastyczność na poziomie neuronów, czyli tak zwana plastyczność synaptyczna. Jest to podstawa dla zjawiska neuroplastyczności mózgu.

Czym jest neuroplastyczność mózgu?

Nazywana jest również neuroplastycznością neuronalną. Najprościej mówiąc jest to zdolność układu nerwowego do samonaprawy i zmian w strukturach neuronów. Mózg jest najbardziej plastyczny u dzieci, we wczesnych fazach rozwojowych i dorosłych po udarach czy wylewach. Zdolność dobrze ujawnia się także w przypadku chorób, takich jak stwardnienie rozsiane, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, ADHD i zaburzenia funkcji poznawczych. 

Rodzaje neuroplastyczności

• Plastyczność naturalna – jest wynikiem rozwoju człowieka, jego uczenia się i zbierania doświadczeń,
• Plastyczność wywołana powielaniem – wynika ze wzmożonych doświadczeń czuciowych lub ruchowych. Prowadzi to do powstawania pamięci ciała, więc szlaki neuronalne są wzmacniane poprzez ciągłe powtarzanie danej czynności.
• Plastyczność wynikająca z przebytych urazów i uszkodzeń mózgu – w niektórych chorobach lub po urazach mózg ma zdolność do wzmacniania połączeń lub tworzona jest nowa sieć połączeń. Pozwala to na aktywację tych obszarów mózgu, które zostały wcześniej zaburzone. Ponadto możliwe jest przejmowanie przez niektóre struktury mózgu funkcji struktur uszkodzonych lub utraconych obszarów. 

Istnieje również druga strona plastyczności mózgu – negatywna. Przykładowe bezustanne pobudzanie ośrodka nagrody może doprowadzać do różnego typu uzależnień.

Wyróżnia się trzy rodzaje plastyczności mózgu: 

Behawioralną – w postaci zmian zachowania w konkretnych sytuacjach

• podrodzaje: przeuczanie, ułatwianie, przywracanie, reaktywizacja, substytucja funkcjonowania, kompensacja

Neuroanatomiczną – szybkie lub strukturalne zmiany aktywności neuronów

• podrodzaje: regeneracja właściwa, regeneracja boczna, rezerwa mózgowa, przebudowa sieci neuronowej, aktywizacja potencjałów

Funkcjonalną – w wyniku uszkodzeń

• podrodzaje: redundancja, przejęcie funkcji, substytucja, teoria zmasowanej akcji, ustępowanie szoku neuronalnego

Plastyczny mózg dziecka

Dziecko nabywa doświadczeń poprzez zmysły. Wraz z rozwojem i dojrzewaniem części mózgu zwiększa się siła i liczba połączeń synaptycznych pomiędzy różnymi obszarami mózgu.  

Według najnowszych badań w przypadku utraconych funkcji w wyniku wypadków lub urazów u dzieci, mogą one zostać przywrócone, ze względu na stały, szybki rozwój mózgu u najmłodszych. Zależy to jednak od okoliczności, jakie następują po incydencie, a także długości czasu deprywacji, czyli braku zaspokojenia jakiejś potrzeby. Im ten czas krótszy, tym większa szansa na powodzenie. 

Neuroplastyczność mózgu u dorosłych 

Wśród dorosłych plastyczność nie jest już tak intensywna, jak u małych pacjentów. U dorosłych po incydentach mózgowych procesy naprawiania odbywają się w zupełnie nowym środowisku, co może blokować rozwój nowych neuronów. Dodatkowym problemem jest zaburzony przepływ krwi, zwłaszcza w uszkodzonych miejscach. Mimo wszystko, w mózgu osoby dorosłej istnieje szansa na tworzenie nowych połączeń między neuronami samoistnie, ale również dzięki wprowadzonej rehabilitacji w krótkim czasie po incydencie. 

Co wpływa na neuroplastyczność?

Aby zachować dobrą neuroplastyczność, zaleca się m.in:

• uprawiać sport – aktywność fizyczna i trenowanie regeneruje komórki nerwowe i inicjuje ich rozrost,
• uczyć się języków obcych – wysiłek intelektualny pobudza mózg do pracy, wymuszając rozbudowę siatki neuronalnej i wzmacnianie jego połączeń,
• częściej używać niedominującej ręki,
• uczyć się gry na instrumencie,
• zająć się twórczością artystyczną,
• rozwiązywać krzyżówki, sudoku i inne gry logiczne – poprawia to koncentrację i zapewnia stymulację naszemu mózgowi.

Leki neuroleptyczne

Są to tak zwane leki przeciwpsychotyczne. Stosuje się je w leczeniu schizofrenii. Ich zadaniem jest zmniejszenie pobudzenia psychoruchowego, napięcia, lęków oraz postrzeganie złudzeniowego. Sprawiają, że jego stan pacjenta się polepsza i zapobiegają nawrotom choroby. Do najczęstszych skutków ubocznych leków należą:

• akatyzje – nieustanne poczucie niepokoju,
• późne dyskinezy – nadpobudliwość ruchowa, trudności ze skupieniem się, zapamiętywaniem,
• złośliwy zespół neuroleptyczny – ciężka sztywność mięśniowa, zaburzenia świadomości, 
• zaburzenia metaboliczne.